door René van Elst

[Deze pagina is een lopend project]

1 oktober 1855: “De Dageraad”, ‘Tijdschrift toegewijd aan de verspreiding en verlichting in den geest van de natuurlijke godsdienst en zedeleer’. Het blad was zelfstandig t.o.v. de in 1856 opgerichte vereniging ‘De Dageraad’. De uitgave werd tot en met 1867 verzorgd door de Amsterdamse uitgever Frans Christiaan Günst. Daarna waren er onderbrekingen in 1867/1868 en van 1870 tot 1879 (op het dieptepunt van die periode had De Dageraad nog slechts 11 leden). Op 1 juli 1879 herleefde het als ‘Maandschrift tot bespreking van maatschappelijke en zedelijke vraagstukken’. Het was uitgesproken materialistisch en atheïstisch.

1899-1919: Het tijdschrift “De Dageraad” werd in 1898 opgeheven om een andere koers te gaan varen, met meer natuurwetenschap en minder antitheologie. Het bovengenoemde Rotterdamse blad “De Vrijdenker” werd omgedoopt tot landelijk verenigingsorgaan, het ‘weekblad’ “De Vrije Gedachte”. De nummers daarvan zijn te lezen op de website Delpher.

[1908-1926: Onafhankelijk vrijdenkersblad “De Dageraad”. Anders dan de titel zou doen denken was dit  geen uitgave van de vereniging De Dageraad; het werd door de Amsterdamse boekhandelaar J. van Loo vanaf 1 oktober 1908 uitgegeven omdat hij het verenigingsorgaan “De Vrije Gedachte” te slap vond. Zijn blad nam een kritische houding in t.o.v. de vereniging; het bestond (volgens de literatuur) tot 1926. Het verscheen drie keer per maand. Scans van dit blad zijn voorhanden over de periode van 1 oktober 1910, het begin van de derde jaargang, t/m 30 september 1925, het 36^e nummer van de 17^e jaargang).]

1913-1940: “De Vrijdenker”.  Dit blad werd als maandblad door de afdeling Amsterdam gestart uit ontevredenheid over inhoud en vormgeving van het verenigingsorgaan “De Vrije Gedachte”. Het had op het hoogtepunt  een kleine 5000 abonnees. In 1919 begon een nieuwe jaargangtelling met het februarinummer. In het voorjaar van 1920 kwam het in de plaats van “De Vrije Gedachte” als landelijk verenigingsblad.

Er zijn scans van het 1e nummer van oktober 1913 (‘Orgaan van de afdeeling Amsterdam der Vereeniging “DE DAGERAAD’)  t/m het nummer van 20 januari 1940 (‘Weekblad van de Vrijdenkers-Vereeniging “DE DAGERAAD”’).

[1930-1936: “De Proletarische Vrijdenker’ – geen uitgave van DVG. Dit was een marxistisch-leninistisch blad, waarvan de redactie ‘De Vrijdenker’ te intellectualistisch en bourgeois vond.]

1937-1940: “De Correspondent”. Dit blad met verenigingsnieuws werd in het leven geroepen om de verhouding tussen het Hoofdbestuur en de afdelingen te verbeteren, het was een soort persdienst voor vrijdenkers met zeer actuele berichten.

De afdeling Amsterdam van De Vrije Gedachte (DVG) startte in 1945, kort na de bevrijding, een weekblad "De Dageraad", ‘Populair orgaan voor cultuur en wetenschap’, waarvan 18 nummers zijn verschenen, het laatste op 28 september 1945.

De Dageraad (Amsterdam) no. 1 van 1 juni 1945 (PDF)

Voor het Amsterdamse blad kwam in oktober van 1946 het landelijk ledenblad "De Vrijdenker" in de plaats; dat telde op 1 juni 1946 meer dan 2300

abonnees en een jaar later waren het er al 2645. Deze uitgave werd gezien als voortzetting, ook wat betreft de jaargangentelling, van "De Vrijdenker" van vóór de oorlog. Bekende vrijdenkers als Anton Constandse, Piet Spigt, Martin Paulissen en Jan Gerhard Rausch waren na de oorlog nauw bij de redactie betrokken. "De Vrijdenker" verscheen veelal wekelijks, het laatste nummer als afsluiting van de 35e jaargang op 20 december 1958. De start van de landelijke "Vrijdenker" ging vooraf aan het eerste landelijke congres van de vereniging na de oorlog, dat gehouden werd op za. en zo. 27 en 28 oktober 1945 in het N.V. Huis te Utrecht.

De nummers van 1945 t/m 1958 zullen worden gedigitaliseerd en op de website Delpher worden gezet door de Koninklijke Bibliotheek; dit project zal naar verwachting afgerond worden in 2026.

Bevrijdend Denken no. 1 van 3 januari 1959 (PDF)

["Ratio" (1964 en 1965, het eerste nummer dateerde van 1 februari 1964). Dit was een literair maandblad, uitgegeven door Meulenhoff, met als eindredacteur Henk J. Meier en met Jan Gerhard Rausch – tevens secretaris van de stichting “Ratio” ‒ als redacteur, later als een van de redacteuren; in totaal verschenen 16 nummers. Het heette een blad voor vrijdenkers te zijn, maar het ging niet van DVG uit.]

De vereniging gaf het blad "Rede",  ‘Nieuwsbulletin van de Vereniging ter Bevordering van Zelfstandig Denken "De Vrije Gedachte”’ uit van september 1964 t/m eind 1969.

De Vrije Gedachte no. 1 van februari 1970 (PDF)

De uitvoering als A4-magazine met glanzend coverpapier bestaat sinds september 1999; voordien was de uitvoering simpeler. Op de foto hieronder: het uiterlijk van het blad van februari 1970 t/m februari 2015.

In februari 2006 werd de naam terugveranderd in "De Vrijdenker".