door René van Elst

[Deze pagina is een lopend project]

· 1 oktober 1855: “De Dageraad”, ‘Tijdschrift toegewijd aan de verspreiding en verlichting in den geest van de natuurlijke godsdienst en zedeleer’. Het blad was zelfstandig t.o.v. de in 1856 opgerichte vereniging ‘De Dageraad’. De uitgave werd tot en met 1867 verzorgd door de Amsterdamse uitgever Frans Christiaan Günst. Daarna waren er onderbrekingen in 1868 en van 1870 tot 1879 (op het dieptepunt van die periode had De Dageraad nog slechts 11 leden). Op 1 juli 1879 (volgens gegevens van het IISG) herleefde het als ‘Maandschrift tot bespreking van maatschappelijke en zedelijke vraagstukken’. Het was uitgeproken materialistisch en atheïstisch.

· 1892-1899: In Rotterdam verscheen in deze periode het minder intellectualistische blad “De Vrijdenker”.

· 1899-1919: Het tijdschrift De Dageraad” werd in 1899 opgeheven om een andere koers te gaan varen, met meer natuurwetenschap en minder antitheologie. Het bovengenoemde Rotterdamse blad “De Vrijdenker” werd omgedoopt tot landelijk verenigingsorgaan, het ‘weekblad’ “De Vrije Gedachte”. De nummers daarvan zijn te lezen op de website Delpher.

[1908-1926: Onafhankelijk vrijdenkersblad “De Dageraad”. Anders dan de titel zou doen denken was dit  geen uitgave van de vereniging De Dageraad; het werd door de Amsterdamse boekhandelaar J. van Loo vanaf 1 oktober 1908 uitgegeven omdat hij het verenigingsorgaan “De Vrije Gedachte” te slap vond. Zijn blad nam een kritische houding in t.o.v. de vereniging; het bestond (volgens de literatuur) tot 1926. Het verscheen drie keer per maand. Scans van dit blad zijn voorhanden over de periode van 1 oktober 1910, het begin van de derde jaargang, t/m 30 september 1925, het 36^e nummer van de 17^e jaargang).]

[1930-1936: “De Proletarische Vrijdenker’ – geen uitgave van DVG. Dit was een marxistisch-leninistisch blad, waarvan de redactie ‘De Vrijdenker’ te intellectualistisch en bourgeois vond.]

· 1937-1940: “De Correspondent”. Dit blad met verenigingsnieuws werd in het leven geroepen om de verhouding tussen het Hoofdbestuur en de afdelingen te verbeteren, het was een soort persdienst voor vrijdenkers met zeer actuele berichten.

· De afdeling Amsterdam van De Vrije Gedachte (DVG) startte in 1945, kort na de bevrijding, een weekblad "De Dageraad", ‘Populair orgaan voor cultuur en wetenschap’, waarvan 18 nummers zijn verschenen.

· Het Amsterdamse blad werd in oktober van 1946 (toen een landelijk congres plaatsvond) omgezet in een landelijk ledenblad "De Vrijdenker"; dat telde op 1 juni 1946 meer dan 2300

abonnees en een jaar later waren het er al 2645. Deze uitgave werd gezien als voortzetting, ook wat betreft de jaargangentelling, van "De Vrijdenker" van vóór de oorlog. Bekende vrijdenkers als Anton Constandse, Piet Spigt, Martin Paulissen en Jan Gerhard Rausch waren na de oorlog nauw bij de redactie betrokken. "De Vrijdenker" verscheen veelal wekelijks, het laatste nummer als afsluiting van de 35e jaargang op 20 december 1958.

De nummers van 1945 t/m 1958 zullen worden gedigitaliseerd en op de website Delpher worden gezet door de Koninklijke Bibliotheek; dit project zal naar verwachting afgerond worden in 2026.

· "Bevrijdend denken", ‘rationeel-humanistisch weekblad’ (3 januari 1959 – 22 december 1963). De jaargangen werden doorgeteld van "De Vrijdenker".

["Ratio" (1964 en 1965, het eerste nummer dateerde van 1 februari 1964). Dit was een literair maandblad, uitgegeven door Meulenhoff, met als eindredacteur Henk J. Meier en met Jan Gerhard Rausch – tevens secretaris van de stichting “Ratio” ‒ als redacteur, later als een van de redacteuren; in totaal verschenen 16 nummers. Het heette een blad voor vrijdenkers te zijn, maar het ging niet van DVG uit.]

· De vereniging gaf het blad "Rede",  ‘Nieuwsbulletin van de Vereniging ter Bevordering van Zelfstandig Denken "De Vrije Gedachte”’ uit van september 1964 t/m eind 1969.

· In februari 1970 verscheen het tijdschrift onder een nieuwe naam, "De Vrije Gedachte" als maandblad (10 x per jaar) met een nieuwe, thans (2025) nog doorlopende, jaargangentelling. Redacteur was Jan Gerhard Rausch (voorzitter van de vereniging van 1959 tot 1978), redactiesecretaris was Job Jacobus de Klepper. De uitvoering als A4-magazine met glanzend coverpapier bestaat sinds september 1999; voordien was de uitvoering simpeler. Op de foto hieronder: het uiterlijk van het blad van februari 1970 t/m februari 2015.

· In februari 2006 werd de naam terugveranderd in "De Vrijdenker".