Religies en rituelen

Religies en rituelen

door Stanley Bakker

De mens is een groepsdier en heeft rituelen nodig die zorgen voor een stuk binding met de groep en onderlinge erkenning binnen de groep. De mens kan zich bij verschillende groepen vrijwillig aansluiten. Er zijn echter ook groepen waar je zonder keuze in terechtkomt zoals bv. de cultuur waarin je opgroeit. Deze cultuur zorgt ervoor dat je bekend raakt met de rituelen die daarin een rol spelen. Naast de cultuur vormen religies ook groepen en deze hebben rituelen waarmee men kan laten zien dat men bij die religieuze groep hoort. 

Als Vrije Gedachte kijken we kritisch naar rituelen die het individu kunnen beschadigen. Rituelen die geen schade toebrengen aan het individu op lichamelijk of op psychisch gebied vinden we prima. Als Vrije Gedachte richten we ons op de lichamelijke integriteit en de vrijheid van het individu.

Wat is een ritueel?

Een ritueel is veelal ontstaan uit een soort ceremonie die een grote symbolische waarde had binnen een groep mensen. De nadruk bij een dergelijke ceremonie lag voornamelijk op de vorm waarin deze plaatsvond, dat wil zeggen dat de handeling(en) om een exacte uitvoering vroegen. De uitvoering van een ceremonie met bijbehorende handelingen gaf de mensen een gevoel van een hoger doel te dienen. De personen die de ceremonie uitvoerden konden genieten van respect en daarmee verkregen ze een bepaalde machtspositie in de groep. Om de belangrijkheid en status van het ritueel in stand te houden was en is het belangrijk om hierin consequent te zijn en deze op gezette momenten en tijden te herhalen. 

Soorten rituelen

In de loop van de tijd hebben de mensen, die in groepsverband leefden, voor vele zaken rituelen in het leven geroepen. Bijvoorbeeld vruchtbaarheids- en huwelijksrituelen om de groei van de groep in stand te houden. Veelal betrof het zaken welke de groepscohesie bevorderden en de in-group- en out-group-regels duidelijk maakten. Men kan daarbij denken aan inwijdingsrituelen waaruit bleek dat men de groep accepteerde en trouw aan de groep zou blijven. Soortgelijk gedrag is duidelijk terug te zien in het groepsgedrag van andere primaten. Niet trouw zijn aan de groep was een gevaar en daarmee ontstonden ook afvalligheidsrituelen zoals verstoting uit de groep en in het slechtste geval volgde de dood. Dit alles om de groepscohesie in stand te houden. Vele religies gaan nog steeds op dezelfde wijze om met afvalligheid. 

De dood van groepsleden bracht weer allerlei afscheidsrituelen met zich mee. Binnen vele culturen zijn er ook vele verschillende wijzen waarop men omgaat met de dood. Binnen de Joodse gemeenschap mag men bijvoorbeeld niet gecremeerd worden.

Naast de rituelen welke vanuit de groep zijn ontstaan zijn er ook rituelen ontstaan op basis van angst voor onverklaarbare (op dat moment) fenomenen zoals ziektes, rampspoed en oorlogen met andere groepen. De behoefte van de mens om toch controle te hebben over deze onverklaarbare zaken gaf natuurlijk aanleiding om deze middels een ritueel onder controle te krijgen of in ieder geval te kunnen beïnvloeden. Offerrituelen zijn een mooi voorbeeld van pogingen om rampspoed te voorkomen evenals genezingsrituelen voor ziektes. 

Waarvoor dienen rituelen?

●  Bezweren van gevaar en rampspoed

●  Gezamenlijke geloofsovertuiging kweken (religie)

●  Een vertrouwenwekkend gevoel van saamhorigheid creëren (cultuur)

Een veelheid aan rituelen kan de mensen echter ook afstoten en van elkaar vervreemden, vooral als gewaardeerde rituelen van de ene cultuur/religie in de ogen van de andere cultuur/religie bizar zijn.

Rituelen bieden veel goede dingen voor groepen. Er zijn echter ook rituelen die niet zo productief zijn en individuen beschadigen. Ik zal hier een aantal noemen.

Contraproductieve culturele en religieuze rituelen

Koppensnellen

Behoort tot de oudste rituelen van de mens. Volgens veel verhalen uit de oude culturen zou het hoofd van een persoon/tegenstander diens ziel of levenskracht bevatten. Het afgesneden hoofd werd gebruikt om te proberen de levenskracht, welke er nog in zou zitten, over te nemen dan wel te gebruiken. Ook gebruikte men het koppensnellen van vijanden als ritueel in de naamgeving van pasgeboren baby’s. Voordat de persoon werd onthoofd, vroeg men hem om zijn naam en werd deze naam aan de pasgeborene gegeven. Helaas begreep men elkaar niet altijd vanwege taalproblemen en riepen slachtoffers, die op het punt stonden om onthoofd te worden, niet hun naam maar gaven kreten als: Moeder help of help ik ga sterven. Deze kreten werden vervolgens overgenomen als naam van het kind. Helaas steekt dit bizarre ritueel tegenwoordig nog weleens de kop op!

Het inbinden van babyhoofdjes

Dit deed men al bij baby’s van 5 dagen oud omdat op dat moment de schedeldelen dan nog niet aan elkaar zijn vastgegroeid. Mensen uit de hogere klassen wilden een lang hoofd hebben dat schuin naar achteren doorliep. Na een jaar inbinden van het hoofd met plankjes waren de schedeldelen vergroeid en had het kind een lang punthoofd. De gewone Mayas hadden alleen een plat achterhoofd. Om een plat achterhoofd te krijgen werd de baby op een plank vastgebonden. Het gezegde ergens een punthoofd van krijgen komt niet van het Maya ritueel, wat sommige mensen weleens denken, maar is veel recenter ontstaan door bij zware bevallingen het kind er via het hoofd uit te trekken.

Mensenoffers

Mayas brachten ook vele mensen om het leven door hun hart eruit te snijden en hun bloed te laten vloeien. Dit om ervoor te zorgen dat daarmee de zon de volgende dag weer op zou komen.

Lotusvoetjes

Het inbinden van de voeten van vrouwen is in China ontstaan zo rond het jaar 1000. Allereerst werd dit ritueel alleen binnen de keizerlijke kringen uitgevoerd. Later verspreidde dit ritueel zich over de rest van het keizerrijk. Ingebonden voetjes werden zelfs een voorwaarde voor meisjes om in het huwelijk te kunnen treden. Zonder lotusvoetjes geen man.

De Mantsjoes kwamen in 1644 aan de macht en vonden het inbinden van voetjes walgelijk en zij waren de eersten die een verbod daarop uitvaardigden. Dit verbod werd helaas 4 jaar later weer ingetrokken omdat het totaal nutteloos bleek te zijn. In 1902 kwam er wederom een verbod, het verbod moest vrouwen onafhankelijker maken, ook dit verbod werd later weer ingetrokken. Pas in 1912 na de val van Quing dynastie werd een derde maal een verbod ingevoerd. Het inbinden van voetjes werd toen nog enkele tientallen jaren op illegale wijze gedaan. 

Nekringen

Een ritueel en traditie was in enkele Afrikaanse en Aziatische culturen het dragen van nekringen. Bij het dragen van deze ringen lijkt het alsof de nek uitgerekt wordt. Dit is echter een misverstand, niet de nek wordt langer, maar de schouders worden naar beneden gedrukt. Het dragen van nekringen wordt tegenwoordig door enkele vrouwen gedaan, dit dient alleen nog voor het toerisme en de vrouwen krijgen er zelfs voor betaald.

Kindhuwelijken

Helaas gebeurt het uithuwelijken van meisjes en vrouwen nog regelmatig in verschillende landen. Culturele en religieuze rituelen lopen hierbij door elkaar. Wel is het zo dat vele religies het uithuwelijken stimuleren en met name huwelijken binnen hun eigen geloofsgemeenschap. 

Vrouwenbesnijdenissen

Een verminking van het vrouwelijke geslachtsdeel. Deze vindt plaats in verschillende gradaties, van een klein sneetje in de clitoris tot het volledig verwijderen van het uitwendige vrouwelijke geslachtsdeel. Bij de meest extreme vorm wordt ook de vagina nog eens dichtgenaaid. De wreedheid hiervan bezorgt veel vrouwen naast lichamelijke problemen ook enorme psychische problemen. Gelukkig zijn velen van mening dat dit bizarre en achterlijke ritueel verbannen en verboden moet worden.

Jongensbesnijdenissen

Helaas is de verontwaardiging bij het besnijden van jongens stukken minder dan die is bij vrouwenbesnijdenissen. Vreemd, want ook bij deze ingreep worden de genitaliën van jongens verminkt. Binnen de Joodse gemeenschap vindt deze mutilatie al plaats op het moment dat de baby slechts 8 dagen oud is. Ook in Amerika vindt deze afschuwelijke mutilatie plaats bij pasgeborenen, voorheen religieus gemotiveerd maar tegenwoordig hanteert men meer het hygiëne-argument als motivatie. Van vrijwilligheid van het individu is hier natuurlijk geen enkele sprake! De ingreep vindt ook veelal plaats door de baby goed vast te houden dan wel vast te binden in een special kuipje waarbij de voeten gespreid worden en vastgemaakt kunnen worden met klittenband. Helaas kan men zich nog steeds beroepen op godsdienstvrijheid om dit compleet achterlijk ritueel in stand te houden. Daarmee legitimeert men de daders om het verminken van jongens voort te blijven zetten.

Dopen

De doop is een ritueel dat vaak vrij onschuldig lijkt te zijn: een beetje water op het voorhoofdje. Echter sommige orthodoxe stromingen geven zo hun eigen invulling aan de doop van een baby. Daarbij wordt de baby ruw en langdurig ondergedompeld in een bassin met water. Als ongelovige buitenstaander schrik je je natuurlijk wezenloos als een priester zo met een kind omgaat. Het bijzondere in dit geval is dat veelal de maatschappelijke verontwaardiging bij een dergelijke ruwe doop groter is dan als bij een baby zijn voorhuid eraf gesneden wordt. 

Duiveluitdrijving

Met bezweringen zou men de personen die bezeten zijn door de duivel kunnen helpen. Soms gaat zo een uitdrijving gepaard met het nodige geweld en overleeft de duivel het ritueel niet maar helaas de persoon zelf ook niet. Tegenwoordig meent men ook dat naast de duivel ook homoseksualiteit verdreven kan worden, alleen noemt men het dan genezen. Gelukkig worden deze praktijken verboden.

Rituele slacht

Het offeren van dieren is een oud religieus gebruik waar men nog steeds geen afscheid van kan nemen. Het is bekend dat de dieren bij deze vorm van slacht (doorsnijden van de keel) vaak nog minutenlang lijden alvorens de dood intreedt. Het uitermate wrede ritueel kan nog steeds blijven bestaan omdat men zich beroept op godsdienstvrijheid. Hier worden dus weer de daders gelegitimeerd in het uitvoeren van wrede praktijken en worden de slachtoffers buiten beschouwing gelaten.

Uithuwelijken

Zoals bij de kindhuwelijken is hier sprake van een verplichte partnerkeuze binnen de eigen geloofsgemeenschap, veelal gearrangeerd door de ouders van het kind. Een eeuwenoud(e) ritueel/traditie, ook gevolgd door veel koninklijke families om hun machtspositie te versterken of in stand te houden. De huwelijken voltrokken zich veelal binnen de families met alle kwalijke inteeltgevolgen van dien. De Habsburgers zijn daar een voorbeeld van; deze familie stond bekend om de typische Habsburgse kaak. 

De striktheid van het uithuwelijken en de bepaling van met wie verschillen per religie en de specifieke stroming binnen die religie. Sommige religies geven hun kinderen een bepaalde mate van vrijheid in het kiezen van een partner, alleen dan moet men wel een partner kiezen uit dezelfde groep! Een schijnvrijheid dus. Het uithuwelijken is nog steeds een groot probleem, met name als het gaat om huwelijken tussen neef en nicht die veelal resulteren in inteeltproblemen. In Nederland zijn er nog steeds enkele strenggelovige dorpen waar de huwelijkspartners nauwe familiebanden hebben. Deze dorpen kennen om die reden dan ook hun eigen specifieke inteeltziektes. 

Rituelen toestaan?

Welke argumenten gebruikt men tegenwoordig nog om deze wrede rituelen toe te staan?

●  Godsdienstvrijheid (of beter gezegd: vrijheid van indoctrinatie)

●  Er zijn relatief weinig slachtoffers (soms gaat het weleens mis)

●  Het hoort er nou eenmaal bij als je ouders gelovig zijn

●  Waarom zouden wij ons druk maken om rituelen van anderen? Laat ze toch!

●  Gewoon wachten totdat de groep zelf afscheid neemt van het ritueel

●  Kritisch zijn ten opzichte van rituelen van anderen is respectloos

Rituelen verbieden?

Welke argumenten gebruikt men tegenwoordig om tegen dit soort wrede rituelen te zijn?

●  Ze vinden onvrijwillig plaats

●  Minderjarigen moet men beschermen voor lichamelijk en psychisch geweld

●  Alleen onder dwang kunnen deze rituelen nog plaatsvinden

●  Ze beperken de vrijheid van het individu

●  Ze tasten de lichamelijke integriteit aan

●  Strijdigheid met de eigen religie van degene die bezwaar maakt.