oktober (november en december volgen resp. begin november en begin december 2025)

♠James Lick (Stumpstown, 25 augustus 1796‒San Francisco, 1 oktober 1876) was een Amerikaans pianobouwer, vastgoedmagnaat, hovenier en filantroop. Zeer gerespecteerd in San Francisco. Had een brede belangstelling, vooral voor wetenschap. Liet een sterrenwacht bouwen, the Lick Observatory, en is bijgezet in de fundering.

⁂Mohandas Karamchand (Mahatma) Gandhi (Porbandar, 2 oktober 1869‒New Delhi, 30 januari 1948) was een Indiase jurist, politiek leider en sociaal hervormer, die nationaal en spiritueel leider werd rondom de dekolonisatie van voormalig Brits India. Voorstander van actieve geweldloosheid als middel voor revolutie. Zag Jezus als grote religieuze leraar en sympathiseerde met het lot van de joden. Begon een beweging van zoeken naar waarheid: Satyagraha. Zijn geschriften beslaan ca. 50.000 pagina’s.

●2 oktober 2006: Publicatie van “The God Delusion” van Richard Dawkins.

♠Ernest Renan (Tréguier, 28 februari 1823‒Parijs, 2 oktober 1892) was een Franse filosoof, leraar en schrijver, bekend van zijn invloedrijke historische werken over het vroege christendom en zijn politieke visie. Begon als seminarist, maar werd door studies filosofie en taalkunde afgebracht van een religieus leven. Verwachtte veel van de vooruitgang van de ­wetenschap. Schreef in “Vie de Jésus” (1863, WWW “Life of Jesus” op Gutenberg.org) dat Jezus’ leven en de bijbel even kritisch moesten worden onderzocht als elk ander historisch document. Kreeg een verbod om nog les te geven.

♠Dominique François Jean Arago (Estagel, 26 februari 1786‒Parijs, 2 oktober 1853) was een Franse wis- en natuurkundige, sterrenkundige, landmeetkundige en politicus. Werkte mee aan de vaststelling van de meter. Als linkse republikein hield hij redevoeringen over onderwijs, persvrijheid en de technische toepassing van wetenschappelijke kennis. Hij schafte als minister van Oorlog en Marine de lijfstraffen af, evenals de slavernij in de koloniën.

♠Adriaen Koerbagh (Amsterdam, 1633‒aldaar, 3 oktober 1669) was arts, jurist en filosoof, criticus van religie en moraal. Radicale verlichter: hij verwierp zowel de kerk als de staat als onbetrouwbare instituten, waarbij hij de woordenbrij aan de kaak stelde, waarmee theologen en juristen hun macht misbruikten om de bevolking zand in de ogen te strooien. Schreef o.m. “Een bloemhof van allerley lieflijkheyd” (1668, WWW) en “Een ligt Schijnende in Duystere Plaatsen” (1668). Werd in 1668 wegens zijn overtuiging veroordeeld tot o.m. 10 jaar Rasphuis en stierf daar het volgende jaar.

♠William Morris (Walthamstow, 24 maart 1834‒Londen, 3 oktober 1896) was de belangrijkste ontwerper en utopisch denker van het 19e-eeuwse Engeland. Zijn negatieve visie op de industrialisering vertaalde zich in politiek engagement. Hij ontwierp een socialistisch systeem ter vervanging van het kapitalisme. Dit systeem was voornamelijk op voor en door het volk te maken kunst gericht. Morris inspireerde Henriette Roland Holst.

●4 oktober 1856: Oprichtingsbesluit van de vereniging „De Dageraad”

●4 oktober: Werelddierendag. De datum is de jaarlijkse feestdag van Sint Franciscus van Assisi. Tijdens een internationaal congres van dierenbeschermers in Wenen in 1929 werd deze dag uitgeroepen tot Werelddierendag.

⁂Richard McKay Rorty (New York, 4 oktober 1931‒Palo Alto, 8 juni 2007), >>8 juni.

⁂Neil deGrasse Tyson (New York, 5 oktober 1958) is een Amerikaanse astrofysicus en wetenschapscommunicator. Zetelt in overheidscommissies voor ruimte-industrie en ruimteverkenning. Directeur van het Hayden Planetarium. Ageert tegen ‘Intelligent Design’; beschouwt zich als agnost.

♠Imre Madách de Sztregova et Kelecsény (Alsósztregova, 20 januari 1823‒aldaar, 5 oktober 1864) was een Hongaarse schrijver, dichter, advocaat, rechter, revolutionair en politicus. Zijn belangrijkste werk is een dramatisch gedicht van ca. 4000 regels, “De tragedie van de mens”.

⁂Denis Diderot (Langres, 5 oktober 1713‒Parijs, 31 juli 1784), >>31 juli.

♠Edgar Allan Poe (Boston, 19 januari 1809‒Baltimore, 7 oktober 1849) was een Amerikaans schrijver en dichter. Hij werkte ook als scherp literair criticus en als redacteur. Vooral bekend door zijn gedichten en mysterieverhalen. Stond kritisch t.o.v. het Amerikaanse politieke systeem en veroordeelde lynchpartijen. Ook kritisch t.a.v. georganiseerde religie; hij wordt wel beschouwd als pantheïst of deïst, maar bewijs is er niet voor.

♠Emma Martin (geboren Bullock, Bristol 1811/1812‒Finchley Common, 8 oktober 1851) was een Britse schrijfster, socialist en vrijdenker, bekend om haar redevoeringen waarin ze zich uitsprak voor socialisme en Owenisme. Ze was atheïst en is aangeklaagd voor godslastering, maar niet veroordeeld. Later werd ze zelfstandig vroedvrouw; wegens haar atheïsme kon ze niet aan een ziekenhuis verbonden zijn.

●9 oktober 2009: Première van de Spaanse film “Agora” over Hypatia. Hypatia (Alexandrië, ca. 350-370‒aldaar, maart 415) was een Griekse wiskundige, filosofe en astronome. Ze doceerde wiskunde en neoplatonische filosofie. Als aanhangster van de traditionele religie en filosofie werd zij aan stukken gereten door een menigte christenen.

⁂John Winston Ono Lennon (geboren als John Winston Lennon), (Liverpool, 9 oktober 1940‒New York, 8 december 1980) was een Britse popmusicus en -componist, oprichter van de popgroep The Beatles en later van de Plastic Ono Band. Hij was een belangrijk gezicht in de hippiebeweging. Behalve door zijn muziek ook bekend door zijn politieke en levensbeschouwelijke stellingname als vredesactivist en vrijdenker. Veroorzaakte een rel met de uitspraak dat The Beatles populairder waren dan Jezus. Schreef de iconische utopische anti-oorlogs-song “Imagine” (1971), waarin hij spreekt over een wereld zonder religie.

●9 oktober 1874. Te Bern wordt de Wereld Post Unie opgericht. In 1948 wordt deze een gespecialiseerde organisatie van de Verenigde Naties.

♠Charles (François Charles Marie) Fourier (Besançon, 7 april 1772‒Parijs, 9 oktober 1837) was een Frans socialistisch theoreticus en filosoof, utopist en een van de grondleggers van het socialisme. Zag zich als werktuig van God. Ontwierp een samenleving met kleine lokale gemeenschappen, elk in één gebouw, waarbinnen de geproduceerde goederen en de winst zouden worden verdeeld. Alles binnen een wereldfederatie.

●12 oktober 1856: Eerste openbare bijeenkomst van de vrijdenkersvereniging “De Dageraad” in lokaal “De Vereeniging” te Amsterdam.

♠Anatole France, pseudoniem van Jacques Anatole François Thibault (Parijs, 16 april 1844‒Tours, 12 oktober 1924). Beroemd Frans schrijver. Voor zijn vorming als schrijver zijn de theorieën van Darwin en Renan (>>2 okt.) van veel belang geweest. Steunde Dreyfus. Nobelprijs voor literatuur in 1921; in 1922 werden zijn werken door de katholieke kerk op de lijst van verboden boeken gezet. Atheïst.

●13 oktober 1909: Francisco Ferrer Guardia (⁂1859) gefusilleerd. Spaans pedagoog, vrijdenker en anarchist, oprichter van vrije scholen (gericht op zelfontplooiing en geestelijke onafhankelijkheid), tegenstander van het geloof, vrijmetselaar. Werd veroordeeld na vage beschuldigingen van betrokkenheid bij opstanden.

⁂Rudolf Ludwig Carl Virchow (Schivelbein, 13 oktober 1821‒Berlijn, 5 september 1902) was een Duitse arts (de grootste van zijn tijd, vooral op het gebied van de pathologie), volkenkundige (antropoloog en etnoloog) en politicus. Liep niet warm voor de evolutietheorie. Kwam in de Reichstag op voor basis-gezondheidszorg.

⁂Friedrich Wilhelm Nietzsche (Röcken, 15 oktober 1844‒Weimar, 25 augustus 1900), >>25 augustus.

⁂Karl Johann Kautsky (Praag, 16 oktober 1854‒Amsterdam, 17 oktober 1938) was een Tsjechisch-Oostenrijks marxistisch theoreticus van de sociaaldemocratie. Tussen 1880 en 1920 de belangrijkste theoreticus en verspreider van het marxisme in West-Europa. Van 1883 tot 1917 redacteur van Die Neue Zeit. Daarna heel kritisch over de Sovjet-Unie. Eerste marxist die veel aandacht heeft besteed aan ethiek.

⁂Claude Henri de Rouvroy, graaf van Saint-Simon (Parijs, 17 oktober 1760‒aldaar, 19 mei 1825), >>19 mei.

⁂Karl Georg Büchner (Goddelau, 17 oktober 1813‒Zürich, 19 februari 1837) was een avant-gardistisch Duits dichter, schrijver, vertaler, doctor in de anatomie, vrijdenker en revolutionair. Schrijver van “Dantons Dood” en vele gevoelige schetsen.

♠Susanna (Suze) Groeneweg (Strijensas 4 maart 1875‒Barendrecht 17 oktober 1940), politica, eerste vrouwelijke Tweede Kamerlid, streed voor volksonderwijs en tegen drankmisbruik, was pacifiste en antimilitariste. Bestuurslid SDAP, parlementslid van 1918 tot 1937; ook Statenlid en raadslid in Rotterdam.

♠George William Foote (Plymouth 11 januari 1850‒Westcliff-on-Sea 17 oktober 1915) was een Engelse radicale journalist, schrijver, redacteur, uitgever en prominent secularist. Hij was een vooraanstaand pleitbezorger van vrijdenken, stichtte en redigeerde opmerkelijke publicaties zoals The Freethinker en The Secularist en was medeoprichter van de British Secular Union.

♠René-Antoine Ferchault de Réaumur (La Rochelle, 28 februari 1683‒Saint-Julien-du-Terroux, 17 oktober 1757) was een beroemd Frans natuuronderzoeker, die heeft bijgedragen aan vele onderwerpen in de wetenschap, zowel in de natuurkunde en de meteorologie als in de zoölogie, en in het bijzonder de entomologie. Werd wel de “Plinius van de 18^e eeuw” genoemd.

⁂Lodewijk Meyer, of Meijer (Amsterdam, (gedoopt) 18 oktober 1629‒aldaar (begraven), 25 november 1681) was een arts, filosoof, latinist, vertaler, lexicograaf, toneelschrijver, een radicaal Verlichter en prominent lid van de kring rond Benedictus de Spinoza. Hij publiceerde een anoniem werk “Philosophia S. Scripturae interpres” (1674, “Filosofie legt de H. Schrift uit”), betogend dat de Bijbel op veel plekken "duister en twijfelachtig" was en filosofie het enige criterium voor interpretatie van lastige passages. Pas na de dood van Meyer maakten zijn vrienden bekend dat hij de auteur was.

♠Thomas Alva Edison (Milan, 11 februari 1847‒West Orange, 18 oktober 1931) was een Amerikaanse uitvinder en grootaandeelhouder van de General Electric Company, die zijn fortuin maakte door uitvindingen op te kopen waar hij marktkansen zag en de octrooien op zijn naam vast te laten leggen. Als deze succesvol bleken, verbeterde hij ze of breidde ze uit. Edison was lange tijd recordhouder voor het grootste aantal octrooien toegekend aan een persoon (ongeveer 1400). Vereenzelvigde God met de natuur.

♠Jonathan Swift (Dublin, 30 november 1667‒aldaar, 19 oktober 1745) was een Iers predikant, privé-secretaris, prozaschrijver, dichter, pamflettist en satiricus. Schreef in “A Tale of a Tub” (WWW) over fanatisme, corruptie en schijnheiligheid in religieuze zaken. Zijn “Gulliver’s Travels” (WWW: compleet op Gutenberg.org) is een aanklacht tegen politieke en sociale wantoestanden in Swifts tijd, én tegen de mensheid in het algemeen.

⁂Alfred Bernhard Nobel (Stockholm, 21 oktober 1833‒San Remo, 10 december 1896) was een Zweeds chemicus en industrieel. Het bekendst is zijn uitvinding van het dynamiet in 1866. Nobel bepaalde in zijn testament dat van de rente van zijn kapitaal van circa 32 miljoen Zweedse kronen elk jaar op zijn sterfdag vijf Nobelprijzen moesten worden uitgereikt. Hiertoe is de Nobelstichting opgericht. De prijzen moeten gaan naar degenen die in het afgelopen jaar aan de mensheid het grootste nut hebben verschaft. Nobel schreef een toneelstuk “Nemesis” dat als godslasterlijk werd beschouwd.

⁂Eugenie Scott (La Crosse, 24 oktober 1945). Amerikaanse biologisch-antropologe, die sinds 1987 aan het hoofd staat van de non-profitorganisatie National Center for Science Education. Ze is een van de grotere publieke critici van de creationisme- en intelligent design-hypotheses.

⁂Maarten van Rossem (Zeist, 24 oktober 1943) is een Nederlandse historicus, amerikanist en emeritus hoogleraar, en daarnaast actief als presentator en schrijver. Scherp kritisch, maar ook relativerend. Heeft voor de EO reportages gemaakt over het geloof in Amerika, maar is ongelovig.

♠Rosa Louise Parks-McCauley (Tuskegee, Alabama 4 februari 1913–Detroit 24 oktober 2005) was een Amerikaans burgerrechtenactiviste. Zij schreef geschiedenis door een verzetsdaad tegen rassenscheiding.

♠Tycho Brahe, geboren als Tyge Ottesen Brahe (Skåne, 14 december 1546‒Praag, 24 oktober 1601) was een Deense astronoom. Hij toonde aan dat de sfeer der sterren niet onveranderlijk was en dat kometen tussen de planeten door reisden. Stelde een wereldbeeld voor met de aarde in het midden en de planeten draaiend rond de zon. Zijn nauwkeurige metingen stelden Johannes Kepler in staat om diens drie fameuze wetten over de planetenbanen te formuleren.

●24 oktober 1648: Vrede van Westfalen getekend, einde van de 30-jarige oorlog. De partijen waren de Heilig Roomse keizer Ferdinand III, koning Filips IV van Spanje, regent-kardinaal Jules Mazarin voor de minderjarige koning ­Lodewijk XIV van Frankrijk, koningin Christina I van Zweden en de vrije rijkssteden van het Heilige Roomse Rijk. Dat rijk werd verplicht tot verdraagzaamheid jegens de lutherse vorsten en staten erbinnen.

⁂Max Stirner (Bayreuth 25 oktober 1806‒Berlijn 26 juni 1856), >> 26 juni.

●25 oktober 1553: Michel Servet (⁂1511) in Genève levend verbrand met zijn boek “Christianismi Restitutio” aan zijn voeten. Hij was een Spaanse arts en theoloog, vanaf 1540 lijfarts van de aartsbisschop van Vienne. Vanwege zijn afwijzing van de goddelijke drieëenheid werd Servet zowel in het katholieke Vienne als in het protestantse Genève ter dood veroordeeld. Calvijn rechtvaardigde de terechtstelling.

●Nawal el Saadawi (Kafr Tahla, 27 oktober 1931‒Caïro, 20 of 21 maart 2021) was een Egyptische gynaecologe, feministe, politiek activiste en schrijfster. Was een tijd lang Directeur Openbare gezondheid op het Ministerie van Gezondheid. Haar werk omvat toneelstukken en werken over de religieus opgelegde plichten van vrouwen in de Abrahamitische religies, geweld tegen vrouwen en mensenrechtenactivisten en feminisme. Zij ondervond veel problemen van de kant van de Egyptische overheid en moslimfundamentalisten. Trouwde als atheïst wel met een moslim.

⁂(Desiderius) Erasmus (Rotterdam 28 oktober 1466, 1467 of 1469–Basel 12 juli 1536), >>12 juli.

♠Dirck Volkertsz. Coornhert (Amsterdam, 1522‒Gouda, waarschijnlijk 29 oktober 1590) was een veelzijdige Nederlandse kunstenaar, geleerde, theoloog, musicus en publicist van vele geschriften, waarmee hij de Nederlandse taal verrijkte. Wordt gezien als religieus humanist. Bestreed als katholiek de predestinatieleer, maar was ook tegen kettervervolging en tegen geloofsvervolging door de overheid.

♠Jean le Rond d'Alembert (Parijs, 16 november 1717‒aldaar, 29 oktober 1783) was een Franse wiskundige, natuurkundige en filosoof, beroemd geworden door zijn samen met Denis Diderot tussen 1752 en 1772 uitgegeven “Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers”. Hij schreef als inleiding een manifest van de Verlichting. Was vrijmetselaar en ongelovig.

●30 oktober 1781: Keizer Jozef II (1741-1790) heft in Oostenrijk de kloosterorden op. Hij was van 1765 tot 1790 keizer van het Heilige Roomse Rijk en van 1780 tot 1790 heerser van de Habsburgse monarchie. Had grote invloed op het strafrecht. Schafte lijfeigenschap af en wilde de kerk ondergeschikt maken aan de staat. Gaf niet-katholieken toegang tot openbare ambten en stelde het burgerlijk huwelijk in. Honderden nutteloos geachte kloosters werden gesloten en de opbrengsten werden gebruikt voor pensioenen voor de geestelijken, voor het oprichten van nieuwe parochies en voor liefdadigheid.

●30 oktober 1969: eerste pakketgeschakeld netwerk ARPANET, begin van internet. Vier universiteiten aan de westkust van de V.S. werden met elkaar verbonden. In mei 1973 waren 42 computers aangesloten. September 1973 werd ARPANET internationaal met een verbinding naar Noorwegen en Londen.

♠Cornélie Lydie Huygens (Haarlemmerliede, 13 juni 1848‒Amsterdam, 31 oktober 1902), >>13 juni.

●31 oktober 1517: De Augustijn en theoloog Martin Luther (1483-1546) spijkert ‒ volgens een omstreden overlevering ‒ te Wittenberg zijn 95 stellingen aan de deur van de Schlosskirche, een document waarin hij wantoestanden in de katholieke kerk aan de kaak stelt; daarbij gaat het vooral om het stelsel van aflaten. Beter staat vast dat de stellingen een bijlage waren bij een brief van de genoemde datum aan de aartsbisschop.

●31 oktober 1967: Gerard Reve wordt door het Gerechtshof Amsterdam in hoger beroep vrijgesproken van godslastering (Ezelproces >>Wikipedia ‘Gerard Reve’).