Walfred Haans (vakcommunity Filosofie) interviewt Floris van den Berg
De Vrije Gedachte is een vereniging met zo’n zeshonderd leden die zich ten doel stelt het vrijdenken te bevorderen . De Utrechtse wetenschapsfilosoof en milieu-filosoof Floris van den Berg is bestuurslid van deze vereniging. Hij verdedigt het
verlichtingshumanisme en onder meer het pamflet
Hoe komen we van religie af? en
Filosofie voor een betere wereld verschenen van zijn hand. Hij liet zich door mij interviewen.
Wat is De Vrije Gedachte voor een vereniging? Het is een vrijdenkersvereniging. Dat wil zeggen dat wij uitgaan van het atheïstisch humanistisch gedachtegoed. Wij vinden dat rede en rationaliteit de houding vormen waarmee de werkelijkheid moet worden onderzocht. Dat betekent enerzijds een kritiek op religie en anderzijds dat wij een zo groot mogelijke vrijheid van expressie nastreven.
Wat voor activiteiten organiseert De Vrije Gedachte zoal? Wij organiseren lezingen en symposia, we geven een
maandblad uit en organiseren jaarlijks de Anton Constandse-lezing die is vernoemd naar de belangrijke Nederlandse vrijdenker. De literatuurwetenschapper August Hans den Boef hebben we uitgeroepen tot Vrijdenker van het Jaar 2010, onder meer in verband met zijn hertaling van Multatuli’s ideeën over religie. Daarnaast spelen we ook een politieke rol. Zo hebben we kortgeleden bij de Tweede Kamer een petitie ingediend voor het recht op vrijwillige euthanasie. Ook bepleitten we de afschaffing van de wetgeving rond Godslastering. Zulke activiteiten zijn ingegeven door onze visie op de vrijheid voor het individu. We hebben al veel bereikt, maar er blijven kleinere punten waar wij nog voor strijden. Wat dat betreft zou je kunnen zeggen dat wij aan ons succes bijna ten onder zijn gegaan.
Organiseert Uw vereniging ook activiteiten die in het bijzonder meewaarde hebben voor filosofiedocenten? Bijvoorbeeld onlangs organiseerden wij een onderwijsdag. Hierbij bespraken wij onder andere met Bas Haring over de manier waarop seculier onderwijs gestalte moet krijgen. In het algemeen hebben onze symposia het nodige te bieden voor filosofiedocenten.
Wat zijn volgens U kernproblemen die U graag bij het schoolvak filosofie aan bod zou zien komen? Dan zou ik denken aan religiekritiek, atheïsme en humanisme, maar ook aan kritiek op alle vormen van irrationalisme, zoals deze voorkomt bij pseudowetenschappen zoals astrologie en homeopathie. Hoewel ik zelf ook filosofie doceer aan de Universiteit van Utrecht, ben ik wel wat huiverig voor het vak filosofie in het voortgezet onderwijs, want veel moderne filosofie is postmodern angehaucht. Ik geloof echter niet dat je jongeren een dienst bewijst als je hen lastigvalt met het denken van Derrida, Heidegger of Latour. Wat wel zin heeft is om hen te laten nadenken over wetenschapsfilosofie, ethiek of over democratie. Leer scholieren bijvoorbeeld over de filosoof
Peter Singer.
Hoe kijkt U aan tegen het huidige vwo-examenonderwerp Rede en religie? Dat boek van Leezenberg heb ik gelezen en vond ik niet best. Mijn stelling is dat filosofie begint met atheïsme, ook al denken tal van filosofen daar anders over. Religie is dan ook geen filosofisch probleem. Ik zou bij dit onderwerp dan ook liever de aandacht gericht op werk van Bertrand Russell (
Why I Am Not a Christian), Richard Dawkins (
God als misvatting) en
Herman Philipse.
Dat zou wel moeilijk erdoor zijn gekomen in ons nog altijd verzuilde onderwijs. In het algemeen keuren wij daarom ook artikel 23 van de Grondwet sterk af. Wij vinden het immoreel om kinderen onderwijs te geven op religieuze scholen. Wij zijn dan ook voor seculier onderwijs.
Een volgend examenonderwerp op vwo wordt de vrije wil. Heeft De Vrije Gedachte ook daarover bijzondere opvattingen? Wij nemen de wetenschap en naturalisme als uitgangspunt. Ik denk dat je dat je dan uitkomt bij de manier waarop denkers als Daniel Dennett en Steven Pinker het hebben over “Free Will”. Ik ben echter bang dat het uitnodigt tot theologische of metafysische debatten, zoals over de kwestie van predestinatie en dan denk ik: kom op, er bestaan echt belangrijkere problemen om je mee bezig te houden. Denk maar aan milieuproblematiek of aan de bio-industrie. Interviewer: Walfred Haans
