39

en dogmatische begrippen. De ramsbazuine klonk wel net zoo krachtig als voor Jericho, ook was het veldgeschreeuw sterk genoeg : maar de muren van Nieuw-Jericho stortten niet om; wel lagen de aanvallers met vreeselijke wonden bedekt hier en daar neder, of het gebeurde, dat zij ongekwetst vrienden van de aangevallenen werden.

In dien eersten strijd tusschen theologie en afstammingsleer, tusschen Mozes en Darwin, zijn zeer zonderlinge zaken gebeurd. Hoezeer heeft menig theologische anti-Darwinist in zijn ijver vergeten, dat hij de wapens der tegenpartij niet kende, dat hem juist de natuurkennis ontbrak! en hoe belachelijk hebben velen van die bestrijders zich gemaakt! Andere theologen hebben de moeite genomen langs den weg der studie in het veelzijdige rijk der natuurwetenschap te dringen en zijn zelf Darwinist geworden. Weer andere theologen zagen de ongelijkheid in de kans van beide partijen; zij legden de wapens neer, daar zij de overwinning der tegenstanders voorzagen, zij werden stil en konden bij zichzelven denken, dat het "geloof" zich eenvoudig zou moeten "aanpassen", schikken. Het aantal dier aldus denkende theologen is sedert dien tijd aanzienlijk vermeerderd, het zal meer en meer toenemen en eens de meerderheid vormen.

Wel loont het de moeite hier ter plaatse eenige gebeurtenissen uit de dagen van strijd tusschen geloof en wetenschap te herdenken, want die gebeurtenissen zijn zeer leerzaam en veelbelovend tevens:

Daar had men den uitmuntenden, kritisch toegerusten theoloog David Friedrich Strauss, die zich reeds in het begin van '70 in zijn werk: Het oude en het nieuwe geloof vrij en vol geestdrift voor Darwins afstammingsleer verklaarde en zijn "nieuw geloof" op de grondslagen van de ontwikkelingsleer opbouwde. Zijn leerlingen hebben hem evenwel, treurig genoeg, in den steek gelaten. Strauss kwam met bijna al zijn werken een twintigtal jaren te vroeg. Zijn lot, in waarheid een martelaarschap, is voor de vrienden van een geestelijke bevrijding zeker niet zeer aanmoedigend; ondertusschen volgde ook hij, evenals Giordano Bruno, den innerlijken drang naar waarheid.