10

beschouwen is, al zijn thans de theologen, die alles wat in de Pentateuch geschreven staat, voor echt en geloofwaardig houden, gemakkelijk te tellen. Zelfs zeer terughoudende, uiterst conservatieve en zeer godsdienstige geleerden hebben — al is het ook met smart — moeten toegeven, dat de naar Mozes genoemde berichten geenszins in alle deelen waar en zonder fouten zijn. Het grootste deel der bijbelonderzoekers is thans vast overtuigd, dat Mozes niet alle naar hem genoemde boeken geschreven heeft, maar dat deze verschillende Hebreeuwsche schrijvers tot vaders hebben. Slechts zoo begrijpen wij de vele chronologische onmogelijkheden en tegenspraken, de vele herhalingen en ongelijkluidende berichten over eenzelfde gebeurtenis, de verschillende benamingen voor "God" (in 't eerste boek, eerste hoofdstuk Elohim, in het 2de en derde hoofdstuk heet de allerhoogste Jehova Elohim, in andere hoofdstukken kortweg Jehovah); slechts zoo begrijpen wij het verschil in stijl en de herhaalde verandering in stijl in de boeken Mozes, waarvan het Hebreeuwsch bovendien hetzelfde Hebreeuwsch is van 1000 jaar na Mozes' dood, terwijl het toch niet aan te nemen is, dat genoemde taal in den loop van duizend jaar niet veranderd zou zijn.

Dat neemt evenwel niet weg, dat er gewichtige redenen bestaan, om aan te nemen, dat ten minste het eerste boek van Mozes grootendeels door dien genialen Jood geschreven is. (Men vergelijke hiervoor het klassieke werk van den diepzinnigen Joodschen Palestinaonderzoeker S. Munk, Palestine, description géographique, historique et archéologique. Paris, 1845.)

Mozes werd door de naar hem genoemde wetgeving en door zijn leer van de schepping der wereld de stichter van een godsdienst.

Alle godsdienststichters van beteekenis komen in bepaalde karaktertrekken overeen: zij zijn diepe denkers, wijsgeerig begaafde mannen, kenners der menschelijke zwakheden en ondeugden, en meestal toegerust met de beschaving van hun tijd.

Ook Mozes was een uitmuntend verstand en hij moet, ook in zijn uiterlijk, een merkwaardige verschijning