60

het brood der waarheid en vinden het goed, dat de kinderen in plaats van brood, leem, "aardkluiten'' gebruiken?

Dit is een openlijk bedrog, een zonde jegens de natuur van het menschelijk geslacht!

Het is onzedelijk een dwaling, waarvan men zich als zoodanig bewust is, voor waarheid uit te geven.

Dat zeg ik niet alleen den ouders, maar ook den onderwijzers in het aangezicht, die zich verlagen tegen hun gevestigde overtuiging in, op school dwalingen voor heilige waarheid uit te geven. Dat zeg ik der commissie van toezicht onomwonden en onversaagd in het aangezicht; het is een zonde tegen de heilige taak der school, wanneer onderwijzers en kinderen gedwongen worden, hun kostbaren tijd met het onderwijzen en leeren van dwalingen te dooden.

En "elke schuld wreekt zich op aarde!"

De treurige gevolgen blijven niet uit. Wij zien die reeds; de treurige gevolgen zijn er al.

Als het kind de school verlaat en als aankomende jongeling in de maatschappij komt, in dien louterenden strijd om het bestaan, waar krachtens een eeuwige natuurwet de waarheid ten slotte toch over de leugen zegepraalt, omdat de eerste machtiger is dan de laatste en een eeuwig leven heeft, terwijl de leugen nooit een eeuwigdurend bestaan heeft; ik zeg, wanneer de aankomende "uitgeleerde" wereldburger in het leven optreedt, moet hij spoedig inzien, dat hem in de school met opzet (ja, met opzet!) dwalingen geleerd zijn geworden.

En dan ontstaat de meer of minder heftige zielestrijd. Naarmate die dwalingen zich dieper in het jeugdige gemoed hebben vastgezet, naanmate zij verder in het vleesch en bloed van zijn wezen doorgedrongen zijn, zal die strijd ook noodlottiger uitvallen. Ik spreek uit ervaring en bezweer alle verstandige menschen over zulke gebeurtenissen niet onverschillig tot de orde van den dag over te gaan.

De twijfel krijgt de overhand. Wel is twijfel op zichzelf goed, omdat hij een bron der waarheid is, maar