46

strekte zekerheid bevestigen, wat heldere geesten langen tijd slechts bevroed hebben, nl. "dat er in het heelal slechts één oerstof, slechts één oerkracht bestaat."

Zoo ziet ge, waarde vrienden, dat de uitersten elkaar bijna raken!

Eens zal de dag aanbreken, waarop alle getwist over godsdienstige kwesties, waarop alle strijd over geloof of ongeloof, voor of tegen het theïsme, waarop alle tweedracht en tweespalt over godsdienst-dogma's verdwenen zal zijn. Dan zal men God — d. i. de waarheid — niet alleen aanbidden aan de wateren van den Jordaan of te Babylon, aan de oevers van den Tiber of aan het Zoutmeer te Utah, niet alleen in sombere moskeeën, tempels en bedehuizen, maar dan zal men de waarheid, die alleen God is, en waarbuiten geen andere goden zijn, aanbidden op al de heuvels en dalen der aarde, op de toppen en aan den voet van den Himalajah, zoowel als op de met bloemen bezaaide Alpen en de Andes, aan de Stille Zuidzee zoowel als aan de Ijszee, onder de palmen van Ethiopië zoowel als op de woeste hellingen van het Skandinavisch gebergte.

In de bijna niet te omvatten veelheid van vormen der verschijnselen zal men de eenheid van al het Zijn erkend hebben. Aan het monisme behoort de toekomst; het mono-theïsme was de laatste sport van de ladderontwikkeling, die tot het hoogste vergezicht over den chaos der gebeurtenissen voert.

Dikwijls wordt ons door onwetende tegenstanders voor de voeten geworpen, dat wij geen religie hebben en dat wij de religie uit de wereld helpen willen. Niets is ongegronder dan die tegenwerping.

Met het woord "religie" wordt door de pachters-generaal van het ware geloof nog al raar omgesprongen. In hun kinderlijke bekrompenheid verklaarden zij en verklaren heden nog, dat zij alleen religie hebben. Zij oefenen met het woord religie dezelfde goocheltoeren uit als met het begrip van vrijheid. "Religie hebben" beteekent bij hen: bekrompen zijn en hoogmoedig tevens, dom zijn en eerzuchtig tegelijk, vrede op de lippen hebben en tegelijk het mes krijgslustig zwaaien, liefde prediken en tegelijk haten, lijdzaamheid prediken en