Toevoeging juli 2014
Dominee, Pastoor of Rabbi? is geschreven door Jan G.A. ten Bokkel (Ommen 1856 – Heemstede 1932), één van de invloedrijkste vrijdenkers van Nederland. Het boekje haalde een oplage van meer dan 50.000 exemplaren en lokte veel reacties uit.
Voor een levensbeschrijving van Ten Bokkel zie: http://socialhistory.org/bwsa/biografie/bokkel
Deze digitale versie is gerealiseerd door R. van Elst (de bewerker, bedoeld in enkele noten die aan de tekst zijn toegevoegd) van vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte (de huidige naam van De Dageraad) op basis van scans die welwillend ter beschikking zijn gesteld door V. Stolk en B. Gasenbeek van de Universiteit voor Humanistiek.
In deze compacte versie is de paginanummering van het origineel niet gehandhaafd maar wel de plaats van de noten ten opzichte van de tekst in het origineel.
Aan den Lezer!
De Vereeniging "De Dageraad", die sedert vele jaren een tijdschrift uitgeeft ter bevordering der vrije gedachte, heeft in den laatsten tijd getracht, om door het verspreiden van kleinere geschriften de oogen van meerderen te openen voor het licht, dat reeds lang doordrong tot de geleerden. Het boekje, dat gij in handen hebt, is één van die geschriften.
Weet gij waarom die Vereeniging zulks doet? De geringe prijs van het boekje is het beste bewijs, dat het niet is om geld te verdienen. — Waarom dan? We zullen het u zeggen.
We meenen dat de godsdienst, zooals zij in ons landje door dominees, pastoors, rabbi's, enz. enz. wordt geleerd, op den duur het volk ongelukkig maakt. Ongelukkig, ten gevolge van domheid en onwetendheid.
Wij nu wilden het volk gaarne gelukkig zien hier op aarde, gelukkig door verstand en wetenschap. Daarom, en daarom alleen strijden wij tegen het geloof.
Verdienen wij niet eenig vertrouwen door de omstandigheid, dat wij volstrekt geen voordeel voor onszelven zoeken? Wordt het daardoor niet waarschijnlijk, dat we werkelijk het goede willen?
Lees derhalve dit boekje onpartijdig en oordeel dan zelf. Als uw dominee of pastoor of rabbi u zegt, dat er niets nieuws in staat, vraag hem dan wat zulks bewijst tegen de waarheid der zaken. Daar komt het toch slechts op aan, niet waar? En vraag hem dan meteen maar, wanneer of hij de laatste keer eens iets nieuws gezegd heeft. Dat is zeker ook al lang geleden!
Dat er niet veel nieuws in staat is overigens volkomen waar. Er staat waarheid in, en de waarheid is oud. Door alle tijden heen hebben geleerden en wijsgeeren de geestelijkheid benauwde uren bezorgd door het verkondigen van waarheden, en menschen die veel lazen, zullen elk oogenblik bij 't lezen van dit boekje herinnerd worden aan uitspraken van een of anderen wijsgeer, dichter of geleerde. Maar nogmaals vragen wij: bewijst zulks niet eerder vóór dan tegen de juistheid?
En daarom, lezer, bepeins en oordeel zelf, wat u waarheid schijnt te zijn en laat u niet anders overtuigen dan door argumenten.
Namens het Bestuur van De Dageraad,
Dr. Hk. de Vries, voorzitter.
P. Westra, secretaris.